Den Bosch Cultuurstad

Deze website is te koop. Voor meer informatie stuur een email naar info@denbosch-cultuurstad.nl


Geschiedenis van Den Bosch

Geschiedenis van Den Bosch

De geschiedenis van Den Bosch, we gaan ver terug in de tijd vanaf het ontstaan van 's-Hertogenbosch. Van Hertog Hendrik van Brabant naar de protestante Frederik Hendrik, de inval van de Fransen en de Tweede Wereldoorlog. Ook al stond de geschiedenis van Den Bosch al rond de 13e eeuw in het teken van cultuur, toch hebben ze allen een positieve en/of een negatieve bijdrage geleverd in de groei van de stad 's-Hertogenbosch. Tegenwoordig is 's-Hertogenbosch bekend als de Brabantse hoofdstad met een rijke cultuur waar de Bosschenaren trots op zijn.

Hertog Hendrik I van Brabant

De geschiedenis van Den Bosch begint in 1185 toen Hertog Hendrik I van Brabant (1190 - 1235) in het bezit was van landgoed Orthen. Omdat hij een vestigingsstad in het noorden wilde en de Maas de grens was van zijn Hertogdom is 'de nieuwe stad bij Orthen' ontstaan. Hertog Hendrik had immers al een stuk landgoed, Orthen, waar hij regelmatig jaagde. Het werd een gunstig gelegen vestigingsstad door de samenkomst van de Aa en de Dommel. De Dieze zorgde voor een goede verbinding naar de Maas. De vestigingsstad is ontstaan door op zandbanken te bouwen ter plaatse van het huidige marktplein en was ook ongeveer even zo groot. Deze rijke geschiedenis is terug te vinden op en rondom de markt. Om het water buiten de vestigingsstad te houden werden er stadswallen opgetrokken uit baksteen en tufsteen.

Hertog Hendrik van Brabant pakte het slim aan, de inwoners hoefde geen tol te betalen in zijn hertogdom en gaf de inwoners rechtszekerheid door de oudste stadsrecht. Veel handelaren zagen dit wel zitten en settelde zich in deze vestigingsstad. De andere drie hoofdsteden van het hertogdom: Leuven, Brussel en Antwerpen schonken de drie stadspoorten aan de vestigingsstad die zich ontpopte tot een ware vestingstad. Er kwamen twee waterpoorten, die deel uitmaakte van de eerste ommuring. Ook dit deel uit de geschiedenis van Den Bosch is nog steeds terug te vinden in het huidige straatbeeld. De ligging van deze poorten zijn namelijk verwerkt in de huidige bestrating. Later kreeg de vestigingsstad de naam 's-Hertogenbosch, afkomstig van: 'het bos van de Hertog'. De vestigingsstad 's-Hertogenbosch groeide snel door de handel en nijverheid die was ontstaan, daardoor werden in 1318 de stadsmuren verlegd.

De tweede ommuring werd gebouwd, welke ongeveer ter grootte was van de huidige binnenstad. Aangezien een deel van de 's-Hertogenbosch lager lag, besloot men door de vele overstromingen de stad twee à drie meter op te hogen met zand. De riviertjes met de zijtakken die binnen de muren kwamen te liggen kreeg de naam Binnendieze. Al vroeg in de geschiedenis van Den Bosch begin 1200, was men al bezig met de bouw van een kerkje in Romaanse stijl, buiten de stadsmuren. Nadat de stadsmuren werden verlegd kwam de kerk binnen de ommuring te liggen nadat deze kerk van binnen werd opgehoogd. Later bouwde men een gotische kerk tegen deze Romaanse toren aan, de kerk die is ontstaan kennen we tegenwoordig als de huidige Sint Jan's kathedraal. Tijdens de bouw werd het inmiddels beroemde Mariabeeld gevonden. Ook bekend als de Zoete Moeder, welke van grote invloed is geweest op de geschiedenis van Den Bosch en het Katholieke volk.

Culturele geschiedenis

Al in vroegere tijden stond de geschiedenis van Den Bosch al in het teken van cultuur. Zo rond eind 13e eeuw werd de Latijnse School voor kunst en wetenschappen opgericht. Studenten van de Latijnse School stroomden veelal door naar de Universiteit in Leuven. Door de vele kloosters en kerken in 's-Hertogenbosch werd cultuur gestimuleerd. In samenwerking met hen konden kunstenaars en schilders zich verder doorontwikkelen. Zo stimuleerde het Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, welke toen en nu nog steeds gevestigd is in het Zwanenbroedershuis, kunst en muziek. Door de grote ontwikkelingsmogelijkheden in kunst en cultuur ontstaan er in de geschiedenis van Den Bosch beroemde schilders die vandaag de dag nog steeds een grote naam hebben, waaronder Jeroen Bosch.

Veelbewogen eeuwen

In de 14e en 15e eeuw ging het goed met 's-Hertogenbosch, waarbij het ook een periode uit de geschiedenis van Den Bosch is waarin de tijden gingen keren. Het was de Gouden Eeuw van Brabant, ondanks de vele oproer. De hertogen kwamen geld te kort voor hun uitbundige leven en de vele oorlogen die ze voerde. Er kwam een opstand van het volk, wat later resulteerde in het oprichten van armenfondsen in een aantal wijken.

De handel en nijverheid bloeide met name in de textiel en het metaalwezen. Vele kunstenaars zorgen voor artistieke prestaties, ook vele boekdrukkers vestigden zich in de stad. Door de bloei van de stad groeide het aantal inwoners. Rond het jaar 1500 telt de stad 20.000 à 25.000 inwoners. Eén van de grootste steden in Nederland toendertijd. In 1463 brak er echter een grote brand uit in een huis aan de Verwerstraat. Welke zich al snel verspreidde over honderden huizen die bestonden uit een strooien of rieten dak. Zelfs het stadhuis aan de markt werd door deze brand getroffen. Deze brand is ook terug te vinden in een aantal werken van Jeroen Bosch.

Toch overleefde 's-Hertogenbosch de roerige jaren, mede omdat de stad gunstig gelegen was. Buiten de opgetrokken vestingmuren en bastions lag een drassige omgeving, waaronder het huidige natuurgebied Het Bossche Broek. Een goede barricade waar moeilijk doorheen te komen was in tijden van aanval. Daarbij kon deze ook nog eens onder water gezet worden. Hierdoor is de bijnaam '(onoverwinnelijke) Moerasdraak' voor
's-Hertogenbosch ontstaan. Maar dit was niet de enige bijnaam die in de geschiedenis van Den Bosch is ontstaan. Door de noodgedwongen katholieke banden met het zuiden, kreeg 's-Hertogenbosch ook de nieuwe bijnaam 'Klein Rome' in het jaar 1579.
Frederik Hendrik

Frederik Hendrik

In 1629 kwam Frederik Hendrik de hoek om kijken. Prins Mauritz lukte het niet om in 1591 de stad te bezetten. Maar Frederik Hendrik had de hulp van ingenieur Leeghwater. Door op een slimme wijze de de natte zone in te polderen en leeg te pompen, zorgde hij ervoor dat 's-Hertogenbosch werd afgesloten van het belangrijke water. Door loopgraven te graven, kon hij met zijn leger 's-Hertogenbosch onder vuur leggen en na vier en een halve maand zelfs bezetten.

Er brak een tijd aan van politieke rechteloosheid en geloofsonderdrukking in de geschiedenis van Den Bosch. Doordat Frederik Hendrik protestant was, werden de mannelijke geestelijken verbannen uit de stad en mochten de katholieken geen openbare ambten hebben. Vele katholieken verlieten de stad een deel zette hun religie voort in de schuilkerken. Diverse kerken en kloosters met de vele kunstwerken werden afgebroken of kregen een nieuwe bestemming.

In opdracht van de Raad van State werd het Fort Willem Maria gebouwd tussen 1637 en 1642. Voor de Bosschenaren heette dit fort 'De Papenbril'. Deze had namelijk niet alleen de functie om de Spanjaarden buiten de deur te houden, maar ook om de katholieken Bosschenaren (Papen) in de gaten te houden. Tegenwoordig staat het bekend onder de naam Citadel.

Tien jaar lang, 1629 - 1639, settelde de Staatse Hoofdwacht zich in de raadskelder van het stadhuis aan de markt. Ongeveer zeventig jaar na de inval van Frederik Hendrik werd er tevens een garnizoen van ongeveer 10.000 soldaten ondergebracht in Den Bosch. Zij werden gehuisvest bij de Bosschenaren thuis. Op de huidige Parade werd er in 1749 plaats gemaakt voor barakken voor het garnizoen door de laatste resten van het Begijnhof op te ruimen. De rest van het vrijgekomen terrein werd ingericht als parade- en exercitieplaats. Vandaar de naam: Parade .
Inval Fransen

Inval Fransen

In 1794 vielen de Fransen onder leiding van generaal Pichegru 's-Hertogenbosch binnen. 's-Hertogenbosch werd zonder veel moeite veroverd. Vele Bosschenaren zagen dit meer als een bevrijding, want al snel kwam de stad weer tot leven. Er kwam vrijheid van godsdienst en gelijkheid voor rechtspraak voor iedereen. Dit had onder meer tot resultaat dat er minder verboden tijdens carnaval werden opgelegd, er een spoorbaan werd aangelegd en aan het begin van 1800 werd de Zuid Willemsvaart gegraven. Er kwamen weer verenigingen voor concerten en toneelvoorstellingen en de opdrachten voor religieuze kunst stroomden weer binnen. Later in de geschiedenis van Den Bosch, rond 1812 werd de Koninklijke School opgericht voor ambachtslieden en kunstenaars. Petrus Marinus Slager gaf hier les, hij was één van de drie generaties schilders.
Uitbreiding van de stad

Uitbreiding van de stad

Ondanks de groei van de stad kreeg 's-Hertogenbosch pas in 1874 toestemming om buiten de stadswallen te bouwen. Door een nieuwe wet, ondertekend door Koning willem III, die stad onthief van zijn functie als vestingstad. Tot 1880 was 's-Hertogenbosch helemaal ingebouwd door vestingmuren. De industrie heeft zich in de geschiedenis van Den Bosch voor de uitbreiding niet kunnen ontplooien. De wijk 't Zand werd het eerste project. Deze werd met de oude binnenstad verbonden door de drie bruggen over de Zuid Willemsvaart. Daarna volgde de wijk De Muntel. Eind 19e eeuw werd in de wijk 't Zand de voormalige sigarenfabriek Willem II gebouwd, tegenwoordig bevindt zich hier het W2 Poppodium. Een fabriek die ook veel voor de industrialisatie van Den Bosch heeft betekend en vlak na de ontheffing als vestingstad is gebouwd, is de metaal- en ijzergieterij van George Dufay & Zoon.

De Tweede Wereldoorlog

Ook de Bosschenaren konden de Duitsers niet tegen houden in de Tweede Wereldoorlog. Op zondag 12 mei 1940 hadden de Duitsers 's-Hertogenbosch veroverd. Men probeerde het dagelijks leven te hervatten en na één week bezetting gingen de fabrieken weer open en de kinderen weer naar school. Twee derde van de ongeveer 460 Joodse inwoners hebben de oorlog niet overleefd. Veel gezinnen moesten hun huis afstaan aan Duitse vrouwen en kinderen.
De Gruyter Fabriek - 1905

De Gruyter Fabriek - 1905

Ook in het straatbeeld veranderde er veel, naast de kapot geschoten panden kreeg bijvoorbeeld het Julianaplein de naam Prins Mauritsplein. Er mochten geen straten vernoemd zijn naar levende leden van het Nederlandse koningshuis. Vlak voor de bevrijding wisten de Duitsers nog veel bouwwerken op te blazen welke van belang konden zijn voor de geallieerden, zo ook de werkplaatsen in de veemarkthallen. Er werd een flinke strijd gestreden, waarbij veel burgers om het leven zijn gekomen en honderden panden verwoest werden. In oktober 1944 weten de soldaten van het 53rd (Welsh) Infantry Division Sluis 0 over te komen. 's-Hertogenbosch werd bevrijd terwijl de strijd in de rest van het land nog een koude winter lang is door gegaan. 's-Hertogenbosch werd nog beschoten en granaten vlogen om de oren, toch ontstaan er voedseltransporten vanuit 's-Hertogenbosch om de rest van het land te helpen. De firma De Gruyter wist hierin een belangrijke rol te spelen.
Na de Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog

Naast de wederopbouw vond er een grote inhaalslag in de geschiedenis van Den Bosch plaats. De industrialisatie bevond zich voornamelijk in het industriegebied 'De Rietvelden' in het westen van 's-Hertogenbosch. Buiten de industrialisatie werd ook de kunstkring opgericht. De geschiedenis van Den Bosch krijgt vanuit een cultuur oogpunt een positieve wending. Er werden diverse musea opgericht en een grote verscheidenheid aan evenementen vinden plaats, waaronder Jazz in Duketown. Sinds een aantal jaren kan men in centrum Den Bosch zelfs onverwachts verrast worden door een stukje poëzie. En zo groeit en bloeit 's-Hertogenbosch nog steeds tot op de dag van vandaag.



Boeken over de geschiedenis van Den Bosch

Enkele boeken over de geschiedenis van Den Bosch vind u hieronder en in onze shop. Alle producten worden aangeboden door derde partijen onder andere door Bol.com.

In vrede en vriendschap

In vrede en vriendschap

Shaloum vereinchous, een kleine kroniek van de vooroorlogse joodse gemeenschap in ’s-Hertogenbosch

Bestel dit boek via Bol.com
In vrede en vriendschap

Samenvatting
In 2010 verscheen het aangrijpende Ik heb dit alles opgeschreven... Vught-Auschwitz-Vught. Memoires van Max Cahen 1939-1945. Maar Max Cahen (1905-1995) liet nog een manuscri pt na: Joden van 's-Hertogenbosch in mijn jeugd, 1920-1940. Dit document bevat de herinneringen van Max Cahen aan zijn geloofs- en stadgenoten in het 's-Hertogenbosch van vóór de Tweede Wereldoorlog. Zijn persoonlijke herinneringen, soms anekdotisch genoteerd en rijkelijk voorzien van beschrijvingen van joodse gebruiken en tradities, schetsen een goed beeld van het (joodse) leven in Den Bosch in het interbellum.

Dochter Truus Wertheim-Cahen voerde de hoofdredactie over In vrede en vriendschap. Zij schreef een persoonlijke en indringende inleiding bij het manuscri pt van haar vader. Daarnaast zijn in deze uitgave artikelen opgenomen van Aart Vos (over de joodse vluchteling en het antisemitisme in 's-Hertogenbosch) en van Arnoud-Jan Bijsterveld (over de herinneringscultuur van de Holocaust).