Toen ik hoogleraar geschiedenis was, gaf ik vaak les in de tweede helft van de westerse beschaving. Naarmate het semester ten einde liep, vroeg ik mijn studenten meestal welke persoon uit de cursus ze het liefst zouden willen ontmoeten en waarom. Een verrassend aantal zei Adolf Hitler. Deze slimme jonge mensen waren geen crypto-nazi’s; ze drukten eerder de wens uit om erachter te komen wat Hitler zo slecht had gemaakt. Ze hadden het gevoel dat hij een trauma had gehad dat hem erg maakte, en ze wilden dat ze met hem konden praten om erachter te komen wat het was. Deze 18-jarigen hadden een vermakelijk zelfvertrouwen in hun eigen psychoanalysevermogen.
Toch achtervolgt de vraag hoe het naziregime zulke monsterlijke daden kon begaan ons nog steeds. Veel mensen konden destijds de geruchten over wreedheden niet geloven. De rapporten leken te verschrikkelijk. En nu de oorlog uit de herinnering aan het leven verdwijnt, zijn sommige mensen vergeten hoe wreed mensen tegen elkaar kunnen zijn. Het historische drama Neurenberg herinnert ons aan het potentieel van de mensheid voor wreedheid en geeft een eerlijk antwoord op de vraag van mijn studenten: waarom waren de nazi’s zo slecht?
De film begint op de laatste dag van de oorlog in Europa, met de gevangenneming van Hermann Göring. Göring, gespeeld door Oscarwinnaar Russell Crowe, is de hoogste nazi-functionaris die nog leeft. De geallieerden bespreken wat ze met hem moeten doen. De meeste militairen geven de voorkeur aan het idee om hem eenvoudigweg neer te schieten, maar rechter Robert H. Jackson van het Amerikaanse Hooggerechtshof, gespeeld door de geweldige Michael Shannon, wil Göring en de andere gevangengenomen nazi’s berechten om hun misdaden aan het licht te brengen. Legerpsychiater Doug Kelley, gespeeld door Rami Malek, een andere winnaar van een Academy Award, heeft de taak ervoor te zorgen dat de gevangenen mentaal fit blijven en geen zelfmoord plegen.
Neurenberg beschikt over twee verhaallijnen die beginnen te convergeren in de richting van de climax van de film. Eén verhaallijn volgt de moeilijkheden waarmee rechter Jackson wordt geconfronteerd bij het vervolgen van de nazi-leiders. Niemand had ooit zoiets geprobeerd. Het was niet haalbaar om deze mannen voor een Duitse rechtbank te berechten, maar welke juridische autoriteit zou een internationaal tribunaal hebben? En als ze voor de rechter zouden komen, waarvan zouden ze dan worden beschuldigd? Er was geen jurisprudentie die de beweringen van oorlogsmisdaden ondersteunde.
De nazi’s berechten was een beetje een gok. Zou het voor hen mogelijk zijn om met succes hun onschuld te bepleiten? Lopen de geallieerden door de gebeurtenissen op televisie uit te zenden het risico deze mannen als sympathieke slachtoffers af te schilderen? Of erger nog: gaven de geallieerden de nazi’s nog een kans om de wereld te besmetten met hun antisemitische haat?
De andere verhaallijn betreft Kelley’s interacties met de nazi-gevangenen, vooral zijn relatie met Göring – de relatie die de kern van de film vormt. De psychiater neemt zijn baan als gevangenisarts serieus en zorgt voor zowel de fysieke als mentale gezondheid van de nazi’s, maar zijn interesse in Göring en de anderen is niet geheel altruïstisch.
Kelley hoopt een boek te schrijven over zijn ervaringen. Hij wil het kwaad psychologisch definiëren, en hij stelt in wezen dezelfde vraag als mijn studenten: wat maakt deze nazi’s anders dan wij? Kelley beschouwt het kwaad als een pathologie die moet worden weggeredeneerd.
Göring zorgt voor een fascinerende figuur, en Crowe hypnotiseert ons met zijn optreden – zijn Göring is tegelijkertijd gezellig en kwaadaardig. Naarmate de film vordert, raakt de psychiater verstrikt in het web van de nazi’s. Het zien van de trotse figuur die vernederd wordt in de gevangenis wekt sympathie op bij zowel Kelley als het publiek. Maar duidelijkheid komt wanneer het proces van rechter Jackson in Neurenberg de manipulatie en sentimentaliteit doorbreekt.
Een deel van de schittering van Neurenberg is dat het niet louter nazi-gruweldaden weergeeft. In talloze films zijn we met die beelden geconfronteerd. In feite heeft het enorme aantal WO II-films de neiging ons te verdoven voor de verschrikkelijke realiteit. Deze film is anders omdat we de personages voor het eerst de omvang van de gruwel zien ontdekken, en hun reacties op deze misselijkmakende beelden een grotere reactie bij het publiek oproepen dan de beelden op zichzelf hadden kunnen veroorzaken.
Maar hoe zit het met die prangende vraag: waarom waren de nazi’s zo slecht? Kelley komt uiteindelijk tot het Bijbelse antwoord. De nazi’s zijn niet anders dan jij of ik. Ze waren slecht omdat ze menselijk waren, en we houden onszelf voor de gek als we denken dat tachtig jaar later de zonde niet langer aan onze eigen deur kruipt.
