Christoffel Columbus leeft nog.
Eerder dit jaar verklaarde president Trump in een post op sociale media dat “Christopher een grote comeback gaat maken.” De Democraten hadden ‘al het mogelijke gedaan om hem te vernietigen’ en zijn status te vervangen ‘door niets anders dan ‘WOKE’’, maar de president was nu ‘Columbus Day aan het herstellen’ en bracht deze ‘uit de as’ terug.
Dit is niet verwonderlijk, aangezien Columbus lang geleden een bekend politiek strijdtoneel werd. Maar hoewel niemand heeft beweerd dat Columbus de dood in de letterlijke zin heeft bedrogen – er zijn geen waarnemingen geweest die te vergelijken zijn met de waarneming van Elvis of Tupac bij de plaatselijke 7-Eleven – is hij in de afgelopen vijf eeuwen in feite op talloze manieren levendiger en aanweziger geworden, en in toenemende mate in de afgelopen twee eeuwen. Te midden van alle mysteries, reëel en ingebeeld, die het leven van Columbus omringen, is het grootste ongetwijfeld dit: hij is nooit vernietigd of tot as gereduceerd. Hij leeft.
Strikt genomen was Columbus slechts een sterveling. Hij kwam ter wereld als Cristoforo Colombo, in de herfst van 1451 in de mediterrane havenstad Genua, en verliet de wereld in de Spaanse stad Valladolid in 1506 als don Cristóbal Colón. En toch hebben meer dan vijf eeuwen van strijd om zijn nalatenschap hem in een liminale halfwaardetijd gehouden – of halfwaardetijden, zoals er veel Columbussen zijn, een waar trans-Atlantisch congres van de ondoden.
Miljoenen mensen – miljarden zelfs op meerdere continenten – hebben zijn naam geleerd en onthouden. De meesten hebben enig idee van wat hij deed, dat het gedenkwaardig was, een grote prestatie, een daad van primaat. Maar was zijn prestatie “groot” omdat hij “Amerika ontdekte” en zo de “grote” naties op het halfrond mogelijk maakte? Of was het een apocalyptische catastrofe voor tientallen miljoenen inheemse en Afrikaanse volkeren, omdat hij het initiatief nam voor eeuwen van slavernij, bevolkingsinstorting en kolonialistische uitbuiting? Of moet Columbus niet de schuld krijgen van veel van wat er na 1492 in de wereld gebeurde – laat staan van alles?
De geschiedenis van Columbus is niet alleen verwikkeld in zulke grote en netelige vragen. Het is ook gehuld in talloze mysteries die zijn verweven, tentoongesteld, betwist en ‘opgelost’. Veel van deze ‘oplossingen’ zijn opmerkelijk fantasierijk en verbazingwekkend ver verwijderd van de historische realiteit.
Deze verzonnen mysteries concentreren zich op de naam van Columbus, zijn nationaliteit, geboorteplaats, afkomst, opleiding, religie, intellectuele visie, morele waarden, seksuele neigingen en huidige rustplaats – allemaal uitgedaagd en teruggewonnen, allemaal tot slagveld gemaakt, allemaal ogenschijnlijke mysteries met meerdere oplossingen waarover met verbazingwekkende felheid kan worden gevochten. Meer dan twintig landen, eilanden, provincies en steden beweren zijn geboorteplaats te zijn. Zijn botten brachten tijd door in vier of vijf steden; drie van hen beweren dat de stoffelijke resten er nog steeds zijn. Zijn bekwaamheid als minnaar, of seksueel roofdier, of geheime liefhebber van bestialiteit, is verkondigd. Sommigen hebben betoogd – en sommigen doen dat nog steeds – dat hij in het geheim joods was.
Anderen hielden vol dat hij een van de grootste helden van het katholicisme was. Hij was lange tijd een controversiële kandidaat voor de officiële heiligverklaring; de campagne werd een tijdlang goedgekeurd door twee pausen, en hij wordt nog steeds zowel geprezen als een goddelijke boodschapper als bespot als een agent van Satan. Er wordt vandaag meer dan ooit met hartstocht en soms met geweld om monumenten voor hem op stadspleinen gevochten. Hij wordt geprezen als de heldhaftige grondlegger van democratische naties en de kwaadaardige architect van genocide.
Meer dan twintig landen, eilanden, provincies en steden beweren zijn geboorteplaats te zijn. Zijn botten brachten tijd door in vier of vijf steden; drie van hen beweren dat de stoffelijke resten er nog steeds zijn.
Sommige feiten zijn te goed bewezen om in twijfel te worden getrokken – bijvoorbeeld dat de man in 1492 ‘over de oceaan blauw voer’ (zoals het deuntje luidt) van Spanje naar het Caribisch gebied. Maar de manier waarop we dat simpele feit beschrijven en erover praten, is zelf tot een strijdveld gemaakt. Moeten we ‘beroemd’ veranderen in ‘berucht’ en ‘Europees’ toevoegen aan ‘ontdekking’? Of moeten we volledig afzien van ‘ontdekking’, of moeten we de ontmoeting omkeren om inheemse Amerikanen Columbus te laten ontdekken? Dit alles is een voorloper van het verdedigen van Columbus Day of het hernoemen ervan tot Dag van de Inheemse Volkeren, van het behoud of het neerhalen van standbeelden, van het aan de kaak stellen of vieren van de hele onderneming van het Europese imperialisme in Amerika en de Atlantische wereld.
Maar we kunnen zowel Columbus als de wereldgeschiedenis sinds 1492 beter begrijpen door de twee te ontkoppelen. Of je nu de neiging hebt Columbus te verdedigen of aan de kaak te stellen, de Europese kolonisatie in Amerika te verdedigen of te betreuren, het oorzaak-en-gevolg-verband tussen Columbus en de geschiedenis van na 1492 is een handige maar misleidende mythe. De geschiedenis van Amerika wordt beter begrepen als we Columbus niet beschouwen als een uniek begaafde en heroïsche visionair, maar als typerend voor de Iberische en Noord-Italiaanse mannen van zijn tijd, een andere koopvaardijschipper die ontdekkingsreiziger, slavenhandelaar en conquistador-kolonist werd. Dat stelt ons op zijn beurt in staat de vele manifestaties van Columbus duidelijker te zien als producten van imperialisme en migratie, nationalisme en regionalistisch patriottisme.
De onbeantwoorde vragen rondom Columbus hebben dus betrekking op zijn postume overleving, op zijn vele levens na de dood, en niet zozeer op zijn historische leven; de eeuwen van verzonnen mysteries zijn het ware Columbus-mysterie. De bewering dat we niets over hem weten is het grootste nepnieuws over Columbus. Zijn leven is beter gedocumenteerd dan dat van al zijn bekendste zeevarende tijdgenoten: Cabot, da Gama, Magellan, Vespucci, enzovoort. Maar geschriften over hem zijn minder doordrenkt van een objectieve beoordeling van bewijsmateriaal dan van wat ik noem geloofsgeschiedeniseen term die ik heb bedacht om te verwijzen naar de geschiedenis die gebaseerd is op stevig vastgehouden geloof dat er een bepaalde gebeurtenis heeft plaatsgevonden.
De bewering dat we niets over hem weten is het grootste nepnieuws over Columbus.
Columbus is een van de meest besproken figuren in de geschiedenis van de mensheid, op de tweede plaats in de VS misschien alleen na Lincoln; sinds de onafhankelijkheid zijn er ongeveer tweeduizend boeken over hem gepubliceerd. (Hij komt ook op de derde plaats, na Washington en Lincoln, zoals de naam die wordt herdacht in Amerikaanse plaatsnamen, gebouwen, wegen, rivieren en bergen – de openbare alleen al tellen ruim zesduizend – en driekwart van zijn beelden staat nog steeds.) Maar net zoals geen van de honderden geschilderde en gebeeldhouwde portretten van hem nauwkeurige gelijkenissen zijn, en er niet één uit het leven is voortgekomen, zo zijn de meeste van die boeken gebaseerd op eerdere portretten om partijdige standpunten te verdedigen of aan de kaak te stellen. Sommigen veranderen het leven van Columbus in een geweldig verhaal. Sommige worden aangekondigd als historische romans, nog veel meer als geschiedenissen, maar het is vaak moeilijk om de twee uit elkaar te houden; Objectiviteit heeft de neiging te worden verpletterd door overtuiging. Of het nu opnieuw is gemaakt of uitgevonden in druk, op canvas of in steen, Columbus is gesmeed naar het beeld van de schepper.
Een paar maanden voordat president Trump verklaarde dat hij ‘Christopher… een grote comeback’ bezorgde (en veertien dagen voor zijn inauguratie), domineerde een andere president het nieuws, paraderend door de stad die vernoemd was naar Washington en Columbus en bracht hij enkele dagen door in het Amerikaanse Capitool. Waarschijnlijk hebben weinigen van degenen die de met vlaggen gedrapeerde kist van president Carter in de rotonde hebben gezien, opgemerkt dat Columbus daar ook was. Drie Columbuses staren vanaf de muren van de rotonde naar beneden, waarvan de oudste er al sinds 1825 staat. Van de 18 afbeeldingen van Columbus die voor het Capitool zijn gemaakt, zijn er nog steeds 16 aanwezig. Zowel in het politieke centrum van ons land als in het hele land zijn talrijke Columbus-mensen lange tijd voortdurend aanwezig geweest. Hebben ze hun welkom overschreden of is een grote comeback te laat? Moeten ze ons verdelen of kan de ondode Columbus ons samenbrengen?
_________________________
van Matthew Restall De negen levens van Christoffel Columbus is nu verkrijgbaar bij WW Norton.
