Toen mijn 13-jarige dochter aankondigde dat ze dit jaar Wednesday Addams zou zijn voor Halloween, was mijn eerste vraag: “Welke Woensdag?” Nadat Charles (Chas) Addams in 1940 voor het eerst woensdag tekende New Yorker cartoon is het bleke, sombere, donkergevlochten meisje met een vlijmscherpe humor de afgelopen 80 jaar in verschillende vormen van media verschenen. Elke nieuwe woensdag voegt een draai aan het personage toe.
Ik keerde terug naar de bron, het begin van dit alles, toen ik de cartoons van Addams in de internetbibliotheekcollectie bekeek en De Addams Family: een evolutie (Granaatappel, 2010). Hoewel er onenigheid bestaat over welke woensdag werkelijk de eerste is, identificeert dit knappe koffietafelboek, uitgegeven door de Tee and Charles Addams Foundation, een springtouwstrip uit 1940 als de eerste verschijning van woensdag. In het enkele beeld springt een noodlijdend donkerharig meisje aan een touwtje in een schaduwrijke straat in de stad. Het onderschrift luidt: “Drieëntwintigduizend en één, drieëntwintigduizend en twee, drieëntwintigduizend en drie…”
De eerste woensdag draagt ze niet de kenmerkende vlechten, maar haar brede voorhoofd, ovale ogen en zwarte jurk met witte kraag maken haar herkenbaar. De boodschap van de strip zelf is onduidelijk. Is het meisje bezeten door een springtouwdemon? Daagt ze zichzelf uit voor een vreemde uitdaging? En waar zijn haar ouders? Deze strip verschilt van bijna alle andere omdat ze alleen is. Bij alle volgende tekeningen voegt woensdag zich bij de uitgebreide Addams-crew.
Deze eerste strip introduceert echter wat we de komende 80 jaar van woensdag zullen ervaren: een intrigerende dissonantie van schattigheid en morbiditeit. Kleine meisjes worden verondersteld van suiker en specerijen te zijn gemaakt, maar dit personage brengt ons schorpioenen, guillotines, arsenicum en elektrocutiekamers – een verademing voor meisjes en vrouwen over de hele wereld.
Ik hoef mijn dochter niet te vragen waarom ze voor woensdag heeft gekozen. Ze is iemand die luistert, haar wereld scherp observeert, weinig maar betekenisvolle woorden spreekt. Toen ze een klein meisje was, smeekten vreemden op straat haar: “Glimlach, je bent mooi!” en zelfs als tweejarige trok ze een wenkbrauw op en trok een sceptisch gezicht. Mijn beide dochters weten dat het feit dat ze een vrouw zijn, hen niet verplicht om voor anderen op te treden. Als peuter droeg mijn jongste dochter roze, pailletten en strikken van top tot teen, maar ze droeg een gigantisch Halloween-rattenbeeldje met rode ogen en slagtanden dat voorbijgangers deed schrikken.
Woensdag is gedurende haar acht decennia in de populaire cultuur veranderd en van vorm veranderd, maar dit is grotendeels te wijten aan de schommelingen in leeftijd en ontwikkelingsstadia.
Addams Family-tekenfilms sierden De New Yorker bijna drie decennia lang, en de kunstenaar hielp ook mee aan het vormgeven van de plots van de sitcom uit de jaren zestig, maar hij was er niet bij om te zien hoe Christina Ricci Wednesday in 1991 naar een nieuw niveau van schittering stuwde. Hij miste ook de animatiefilm uit 2019 Familie Addams dat verrassend trouw is aan de originele tekenfilms. (Morticia’s zwarte tentakels aan de onderkant van haar jurk zijn afgeleid van Addams ‘versie van haar). In de animatiefilm wordt het haar van woensdag in twee stroppen gevlochten, een terugkerend thema in de animatiefilm New Yorker tekenfilms. Het is een concept waarvan je je kunt voorstellen dat Addams wenste dat hij het zelf had bedacht.
Gedurende de hele film, die visueel indrukwekkend is, maar saai in het verhaal, zijn er talloze kleine details die ons terugbrengen naar het origineel. Het verlangen van woensdag om te integreren in een normaal leven in de voorsteden – en een woningbouwproject genaamd Assimilatie – slaat een valse toon. Toch resoneren haar duistere gewoonten, zoals de hobby om haar broer te elektrocuteren. In deze versie is ze twaalf of dertien, geloofwaardig als een woensdag die zich afvraagt wie ze is, zelfs als dat betekent dat ze tijdelijk van koers moet afwijken.
Recentelijk is woensdag opnieuw opgedoken in de gelijknamige Netflix-serie, geregisseerd door Tim Burton en met in de hoofdrol Jenna Ortega – en deze versie is degene die mijn dochter heeft omarmd voor Halloween. Woensdag richt zich op de reis van het oudere Addams-kind van het leven thuis naar een kostschool voor ‘outcasts’ die worstelen met bovennatuurlijke krachten en mysteries. Met 14 of 15 jaar is ze ouder dan alle voorgaande films.
In de New York Times In het artikel ‘The Many Shades of Wednesday Addams’ beweert Devin Fuller dat geen enkel personage in de hele Addams-familie ‘…zo anders is afgebeeld als de dochter Wednesday.’ Het is waar dat Wednesday gedurende haar tachtig jaar in de populaire cultuur is veranderd en van vorm is veranderd, maar dit is grotendeels te wijten aan de schommelingen in leeftijd en ontwikkelingsstadia.
Ik zou ook willen betogen dat, ondanks de verschillen in volwassenheid en uiterlijk, alle woensdagen een hardnekkige consistentie bezitten. Het kan voor mij moeilijker zijn om deze echte woensdag in haar optreden uit de jaren negentig te lokaliseren in een Honey Nut Cheerios-commercial of als een posterkind voor M&M’s, en ik ben ook niet zeker van het optreden van Scooby Doo (behalve dat ze jojo speelde met een levende spin, wat perfect was). Bijna elke andere afbeelding van dit personage in de media bevat op zijn minst een kern van de originele Addams-creatie. Hoe het personage ook wordt verpakt om een beroep te doen op de sociale normen van elke generatie, de zure sympathie van Wednesday blijft maar voortduren. Hier zijn nog enkele voorproefjes van deze echte woensdag:
sitcom uit de jaren 60, De Adams-familie
Lisa Loring speelt woensdag de rol van een schattige zesjarige die slechts vluchtig optreedt en weet niet op de voorgrond te treden. Ze is een leuke clou voor de sitcom, maar ook subversief en stilletjes het patriarchaat ontwricht. Haar vader, Gomez, ondermijnt zijn vrouw, Mortiica, door te zeggen: “Maak je geen zorgen, lieve kleine kop”, over geld als het gezin in de problemen zit. Woensdag neemt ze de taak op zich om samen met haar broer een (soort) limonadekraam te openen om geld in te zamelen voor het gezin. Rustig maar fel piekert Woensdag over haar mooie hoofd en verkoopt ze vergiftigde drankjes op het gazon. Als een klant zegt: ‘Ik heb beter gehad lijm dan dit,” antwoordt Wednesday met uitgestreken gezicht, “ik zou je op de rotsen kunnen laten lijmen.”
Broadway-musical uit 2010, De Adams-familie
Wednesday Adams is een oudere tiener van 18 of 19 jaar die het podium betreedt in een zwarte bob en een zwarte leren broek. Haar bijtende humor snijdt door haar regels, maar haar muziektheaterstem is luider en zoeter dan we gewend zijn. Eerlijk gezegd zou het moeilijk zijn om Broadway-deuntjes met een vlakke woensdagstem uit te zenden. Als het in eerste instantie schokkend voelt om woensdag als een geseksualiseerde persoon te zien, voelt het nummer ‘Crazier than You’ als een nauwkeurige weergave van hoe woensdag romantiek zou ervaren. Als ze met een kruisboog over het podium danst, legt de toekomstige minnaar van woensdag een appel op zijn hoofd en nodigt haar uit om hem te gebruiken voor schietoefeningen. De Broadway-versie past, hoewel misschien niet mijn favoriete afbeelding, nog steeds.
Woensdag: Wat als ik mis?
Minnaar: Dan ben jij het laatste dat ik ooit zie
Woensdag: Dat is zo heet.
jaren vijftig, New Yorker Tekenfilm
“De kleine lieverds! Ze geloven nog steeds in de Kerstman.” –Onderschrift voor een tekenfilm van woensdag en broer Pugsley die de vlammen van de open haard aanwakkert en zich voorbereidt op het feit dat de Kerstman verschroeid zal worden.
2022, aflevering 1 en 2 van Netflix-serie Woensdag:
Woensdag: “Ik weet dat ik koppig, vastberaden en obsessief ben. Dat zijn allemaal eigenschappen van grote schrijvers. Ja. En seriemoordenaars.” “Redacteurs zijn kortzichtige, op angst gebaseerde levensvormen.” Zucht. “Ik heb haar een bedankje gestuurd” (een grote muizenval die op de hand van de redacteur viel!)
De Addams-familie, 1991
Woensdag aan de familietafel: “Mag je het zout doorgeven?” Morticia: Wat zeg je ervan? “Nu!”
De Addams-familiegeanimeerd, 2019
Woensdag: Ik ben ‘kooi-geschoold’. Tegen haar moeder Morticia: ‘Waarom zou je mij de kans ontnemen om kinderen van mijn eigen leeftijd te kwellen?’
WoensdagNetflix-serie uit 2020 met Jenna Ortega
Nadat ze wraak wil nemen op de pestkoppen van haar broer door piranha’s in het zwembad te laten vallen, zegt een schoolfunctionaris: “De vader van de jongen zou een aanklacht wegens poging tot moord hebben ingediend, hoe zou dat eruitzien?”
‘Verschrikkelijk’, zegt woensdag, ‘dan weet iedereen dat ik er niet in ben geslaagd de klus te klaren.’
Christina Ricci, New Yorker Interview, 17 januari 2022
Ricci: Ik was al voordat ik acteur was erg gewend om voor mensen op te treden. Het was een beetje het jongste kind dat ik zou doen… Ik wist dat ik charmant en gelukkig moest zijn als andere mensen moesten worden opgevrolijkt. Woensdag was er geen emotie, niets, en voor mij was dat ook zo Geweldig…”
Interviewer: “Voelde het voor jou natuurlijk om zo affectloos te zijn?
Ricci: Ja, dat is zo. Weet je, er zijn momenten in The Addams’ Family waarop je Wednesday ziet giechelen en lachen. Maar ze was gewoon geen kind dat voor volwassenen optreedt.”
*
In de 125 Addams Family-tekenfilms van Addams wordt Wednesday nooit ouder dan vijf of zes, een schattig schoothondje waar iedereen mee rondsjouwde. En toch was ze duidelijk haar eigen persoon: alert, waakzaam en alles in zich opnemend, en opgewekt deelnemend aan de ene sinistere situatie na de andere. Of ze nu kokende vloeistof over kerstliederen giet, een strop voor een neef opent, of dynamiet meedraagt tijdens een kanotocht met het gezin, het gezicht en lichaam van woensdag spreken boekdelen, maar ze verdient niet eens een regel dialoog.
Ricci en vervolgens Ortega geven op meesterlijke wijze een stem aan het personage, waarbij elk van hen haar stem kanaliseert en versterkt. De kinderactrice, Loring, had wat zingers, maar haar humor was omhuld met een zoetheid die haar smakelijk maakte voor de jaren zestig. In Ricci’s rol uit 1991 was ze snauwend en brutaal, maar als pre-seksueel wezen dat vastgebonden was aan haar ouders, was ze nog steeds minder gecompliceerd dan de oudere Ortega.
Addams noemde Wednesday ‘een kind van wee’, naar het kinderliedje ‘Monday’s Child’, op aanraden van een vriendin, maar ik zie haar in geen enkele iteratie als een treurig personage. Ze is eerder iemand die wordt gedreven door haar duistere passies. Over haar schreef Addams:
Kind van wee: is bleek en delicaat met het donkere haar en de witte huidskleur van haar moeder. Ze is gevoelig en aan de rustige kant en houdt van de picknicks en uitstapjes naar de ondergrondse grotten die Morticia en Gomez vaak plannen. Ze is een plechtig kind, keurig gekleed en over het geheel genomen behoorlijk verdwaald. Gomez is wild van haar. Geheimzinnig en fantasierijk, poëtisch, lijkt kansarm en af en toe geneigd tot driftbuien. Heeft zes tenen aan één voet.
Ik ben misschien een dwaze optimist omdat ik moeder ben van twee dochters en een schoolbibliothecaris die met honderden meisjes werkt waarin ik geloof, maar ik wil denken dat Ortega’s versie van Addams’ personage laat zien dat het leven in Amerika beter wordt voor vrouwen. We kunnen mysteries oplossen, worstelen met duistere, bovennatuurlijke krachten en misschien zelfs liefde vinden zonder onszelf te verliezen. Ik wil alle woensdagen blijven volgen – haar tenen tellen, lachen om haar grappen – terwijl ik zoek naar aanwijzingen over wie vrouwen zijn en wie we kunnen zijn in deze wereld.
